Sau khi có Nghị định 115/2005/NĐ-CP về việc trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động khoa học - công nghệ (KH-CN) và hình thành các doanh nghiệp KH-CN cho các tổ chức khoa học công lập, nhiều nhà khoa học đã băn khoăn: thị trường nào cho KH-CN?

Nghiên cứu hương liệu tại Viện Khoa học Vật liệu ứng dụng (Viện KH-CN Việt Nam). Ảnh: Tg.L.

Là một đơn vị sự nghiệp KHCN và đào tạo sau đại học về thủy lợi ở phía Nam trực thuộc Bộ NN-PTNT, 5 năm trở lại đây, Viện KH thủy lợi miền Nam đã có nhiều hoạt động nhằm đảm bảo tự trang trải kinh phí hoạt động. Ngoài ngân sách được cấp hàng năm khoảng 2,5 tỷ đồng (chiếm 30%), 70% kinh phí còn lại do viện ký hợp đồng với các doanh nghiệp, địa phương, cơ quan trong và ngoài ngành thực hiện các dự án tư vấn, chuyển giao CN. PGS-TS Hoàng Văn Huân, Phó viện trưởng, cho biết: “Để tạo được nguồn thu phục vụ hoạt động, viện đã nỗ lực rất nhiều trong việc tìm kiếm các cơ hội để có các hợp đồng tư vấn, thiết kế”. Hiện viện có 11 đơn vị chuyên môn và mỗi năm thu về trên 10 tỷ đồng.

Ra đời từ năm 2003 với tư cách như một doanh nghiệp, Viện Kỹ thuật tài nguyên nước và môi trường (KTTNN-MT) thuộc Liên hiệp các Hội KHKT Việt Nam đã tích cực tìm kiếm hợp đồng thiết kế, tư vấn các công trình thủy lợi, xử lý môi trường, tư vấn thiết kế mạng lưới cung cấp nước… để mang về những nguồn thu đáng kể (khoảng 3 tỷ đồng/năm). GS-TSKH Nguyễn Ân Niên, Viện trưởng Viện KTTNN-MT, cho biết: “Doanh nghiệp là đối tác mà viện luôn hướng tới để thực hiện theo đúng chức năng của mình và có nguồn thu. Điều đó cho thấy thị trường cho KH-CN không bị bó hẹp”.

Cũng là đơn vị có hoạt động khoa học đa dạng, Viện Nghiên cứu cơ học ứng dụng thuộc Viện KH-CN Việt Nam đã tìm cho mình lối đi riêng để đón đầu cơ chế tự chủ. Ngoài nghiên cứu ứng dụng cơ học, KH cơ bản trong các lĩnh vực cơ học biển, dầu khí, máy móc công trình, vật liệu xây dựng, chế tạo máy…, viện còn có các dịch vụ khác như đo đạc, kiểm định, tư vấn… để có thêm nguồn thu.

Không chỉ các viện, trường, nhóm các nhà khoa học cũng đã tìm cách hợp tác để thực hiện các dự án phục vụ đời sống sản xuất. Mới đây, nhóm các nhà khoa học gồm GS-TS Chu Phạm Ngọc Sơn, PGS-TS Nguyễn Xích Liên, TS Phạm Thị Ánh, Th.S Đỗ Việt Hà đã nghiên cứu và chuyển giao kỹ thuật sản xuất nước tương sạch cho Hãng nước chấm Nam Dương. Các công trình nghiên cứu của cán bộ giáo viên và sinh viên Trường Đại học Bách khoa TPHCM cũng đã được nhiều doanh nghiệp đặt hàng…

Nhiều nhà khoa học đã tỏ ra băn khoăn vì Việt Nam chưa có một thị trường thực thu cho hoạt động KH-CN. Nhiều doanh nghiệp trong nức không mặn mà với những công nghệ được "người nhà" sáng tạo mà chuộng đồ ngoại hơn.

Nồi hơi do Viện Cơ học ứng dụng (Viện KH-CN Việt Nam) chế tạo.

Lý giải về điều này, Bộ trưởng Bộ KH-CN Hoàng Văn Phong đã đưa ra lý luận “con gà và quả trứng”. Theo bộ trưởng thì chính các nhà khoa học phải tạo ra thị trường chứ không thể thị trường thúc đẩy các nhà khoa học nghiên cứu. Nghị định 115/2005/NĐ-CP chính là hướng các nhà khoa học, các viện, trường phải vận động thích hợp với thực tế, hạn chế những công trình khoa học nghiên cứu xong rồi cất vào ngăn kéo. Thực tế cho thấy, lâu nay hoạt động khoa học còn ỷ lại, thiếu năng động. Các nhà khoa học chưa chủ động để chào hàng, tìm kiếm hợp đồng mà phải đợi đến những phiên hội chợ mới mang sản phẩm ra giới thiệu… Điều đó cho thấy cần có một sự gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu, sản xuất - kinh doanh, giữa nhà khoa học và doanh nghiệp, trong đó nhà khoa học đóng vai trò chủ động.

Tuy nhiên, bên cạnh việc các tổ chức KH-CN tạo ra thị trường cho mình thì cơ quan quản lý nhà nước, cụ thể là Bộ KH-CN cần có những giải pháp tạo điều kiện cho các tổ chức KH-CN hoạt động tự chủ, sắp xếp lại hệ thống các viện, trường phù hợp. Hiện cả nước có khoảng 1.200 viện nghiên cứu nhưng liệu được bao nhiêu viện hoạt động đúng chức năng? Vừa qua có một công trình nghiên cứu xử lý chất cặn trong các ao tôm ở ĐBSCL đáng lý chỉ cần tập trung lại giao cho một viện hay trung tâm nào đó nghiên cứu rồi triển khai chung thì ngược lại nhiều sở KH-CN, trung tâm đều nghiên cứu, dẫn đến lãng phí tiền bạc, công sức...

GS-TSKH Nguyễn Ân Niên, Viện trưởng Viện KTTNN-MT thì cho rằng cần phải có sự tinh giảm đúng mức để nhà nước bao cấp cho hoạt động KH-CN đúng đối tượng, đúng chức năng và đảm bảo hoạt động có hiệu quả. Còn lại phải chuyển qua cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm hoặc hoạt động theo mô hình doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong một thị trường KH-CN năng động và công bằng.

TƯỜNG LÂM

Nguồn từ báo SGGP 04/08/2006