Trước tình trạng thiếu hụt nước trầm trọng như hiện nay, các hồ chứa nước phục vụ thủy lợi, thủy điện có vai trò ngày càng quan trọng. Tiến hành quy hoạch tài nguyên nước lưu vực sông, làm căn cứ quy hoạch xây dựng, xác định nhiệm vụ và năng lực hồ chứa được Bộ Tài nguyên và Môi trường xác định là công việc trọng điểm trong năm 2006 - 2008.

Hồ chứa nước bị “xẻ thịt”

Hiện nay, cả nước có hơn 4000 hồ chứa các loại, trong đó gần 2000 hồ chứa thủy lợi, thủy điện.


Tổng dung tích trữ lượng nước của loại hồ chứa này gần 25 tỷ m3, khai thác được trên 4.200MW điện, đảm bảo tưới tiêu cho trên 50 vạn hécta. Tuy nhiên, đa số các hồ đang bị xâm phạm với việc khai thác cát, đánh bắt thủy sản, giao thông thủy, hoạt động du lịch, chặt cây phát rẫy, chặt rừng đầu nguồn, đắp đập làm ao thả cá...

Điển hình là lòng hồ Trị An (Đồng Nai) bị “xẻ thịt” những năm 2003-2005. Tại đây người dân tự ý chiếm dụng trên 550 hecta hồ “xẻ” thành 237 “cái ao” để nuôi trồng thủy sản, làm giảm đáng kể lượng nước cho sản xuất điện, thu hẹp dòng chảy, ngập lụt cục bộ. Việc lấn chiếm trái phép lòng hồ Núi Cốc - công trình đại thủy nông lớn nhất tỉnh Thái Nguyên vào năm 2005 để làm nhà ở, nhà nghỉ cũng là một vụ vi phạm điển hình.

Hồ Pa Khoang xã Mường Phăng (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) được ví như “dòng sông trên vùng đất khát” gần đây cũng đã bị một số hộ dân nơi đây vẫn tự ý thuê máy ủi san gạt nhiều nhánh khe phía thượng nguồn hồ làm ao thả cá... Tình trạng này gây xói lở, tạo ra tốc độ bồi lắng lòng hồ nhanh, khiếu kiện vượt cấp kéo dài, mất ổn định xã hội.

900 hồ chứa nước cần được nâng cấp

Do có “tuổi thọ” tương đối cao, một số công trình hồ chứa cũng đã xuống cấp và lạc hậu về thiết kế, kết cấu.

Nghệ An có gần 630 hồ đập,trong đó trên 100 hồ có dung tích trên 100.000 m3. Nhưng phần lớn đều xây dựng từ những năm 60 - 70 của thế kỷ trước, được đắp thủ công qua nhiều thời kỳ rất chắp vá. Hàng trăm hồ chứa đã xuất hiện tình trạng thấm chảy rất nghiêm trọng như hồ Bàu Da (Nghệ An), Kim Sơn, Cù Lây (Hà Tĩnh), Hòa Trung (Đà Nẵng)... Một số hồ lại có hiện tượng mái đập thượng lưu bị xô tụt (nhất là các hồ nhỏ, có dung tích trữ nước dưới 1 triệu m3).

Tình trạng không đủ nước tích đầy hồ hoặc hồ thường xuyên bị tràn phải cơi nới,nâng cấp, xây thêm đã xảy ra ở nhiều hồ chứa. Nhiều hồ chứa còn thiếu năng lực xả lũ. Trong mùa mưa lũ, các hồ chứa, đáng lẽ có tác dụng hạn chế, giảm nhẹ mức độ úng lụt cho vùng hạ du, lại là điểm xung yếu, luôn tiềm ẩn nguy cơ gây ra lũ lụt lớn.

Có gần 900 hồ chứa trên cả nước cần được sửa chữa, nâng cấp, theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Phải quan tâm tới những hồ chứa nước, bởi nếu để một sự cố dù nhỏ xảy ra ở những con đập cũng có thể xảy ra thảm hoạ.

Để quản lý hồ toàn diện...

Trao đổi với phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường nhân Ngày Nước thế giới, lãnh đạo Cục Tài nguyên nước cho biết: “Đến nay, chúng ta vẫn chưa xây dựng được cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Trung ương và địa phương, giữa các Bộ, ngành liên quan để thống nhất quản lý, bảo vệ khai thác sử dụng các hồ chứa. Việc rà soát, đánh giá năng lực hoạt động và nhiệm vụ của các hồ chưa được chú trọng”. Đó là nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng tài nguyên nước và các tài nguyên khác trong vùng hồ còn nhiều hạn chế.

Có một thực tế nữa là sau khi xây dựng hồ chứa, các đơn vị chủ quản đầu tư không có văn bản bàn giao trách nhiệm quản lý cụ thể cho các cơ quan, đơn vị làm chủ hồ chứa. Nếu có bàn giao, cũng chỉ giao làm chủ quản lý vận hành nhà máy thủy điện, công trình thủy nông, mà không quan tâm tới việc quản lý số lượng, chất lượng nguồn nước, quản lý vùng lòng hồ và lưu vực sông nơi bố trí hồ. Vì vậy, vấn đề đặt ra là cần hoàn thành việc đăng ký quyền quản lý đất vùng lòng hồ trong phạm vi vùng phụ cận bảo vệ các hồ chứa thủy lợi, thủy điện. Xác định mốc giới, phạm vi bảo vệ vùng lòng hồ và bàn giao mốc giới cho chính quyền địa phương để phối hợp quản lý, bảo vệ cũng rất cần thiết.

Để nâng cao công tác bảo vệ, vận hành hồ chứa đòi hỏi phải có một hành lang pháp lý. Có thế mới tập hợp và điều động lực lượng cán bộ chuyên ngành đủ mạnh để thực hiện được nhiệm vụ quản lý hồ chứa một cách toàn diện.

Mai Dung

Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường